Навошта рабіць ДНК-тэсты ў генеалогіі? Звычайна гэта трэба для таго, каб пацвердзіць або ўдакладніць роднасныя сувязі, знайсці продкаў па лініі бацькі або маці, выйсці за рамкі дакументальных крыніц, звузіць кола пошуку па прозвішчы, аднавіць фамільнае дрэва нават пры адсутнасці архіўных даных.
ДНК-тэст варта рабіць, у першую чаргу, самаму старэйшаму пакаленню ў сям’і, каб “дацягнуцца” як мага глыбей. Таксама пажаданым кантынгентам з’яўляюцца людзі або сем’і з абмежаванымі дакументальнымі магчымасцямі (у выпадках страты архіваў, усынаўленняў, пазашлюбных дзяцей і інш.), тыя, хто хоча праверыць сваяцтва, хто шукае далёкіх сваякоў, а таксама даследчыкі мікрапапуляцый пры рэканструкцыі вёсак, раёнаў, прозвішчаў і г. д.
Якія бываюць ДНК-тэсты?
Аўтасомнае тэсціраванне: аналіз мноства ўчасткаў па ўсёй ДНК. Дае агульныя даныя, але размяркоўвае супадзенні па ўсіх лініях нашчадкаў (у межах 5-8 пакаленняў). Падыходзіць для пошуку бліжэйшых і дальніх сваякоў і шырокага ахопу па ўсіх лініях.
Мітахандрыяльнае тэсціраванне (мтДНК): аналіз мітахандрыяльнай ДНК, перадаецца па мацярынскай лініі практычна без змен. Дазваляе прасачыць мацярынскую галіну.
Аналіз Y-храмасомы: перадаецца па бацькоўскай лініі ад бацькі да сына. Дазваляе прасачыць бацькаўскую галіну.
Такія даследаванні, як мтДНК і Y-ДНК, могуць праліць святло на мацярынскую і бацькаўскую лініі на больш доўгіх часавых інтэрвалах, часам на 10-15 пакаленняў і больш. Аднак дакладная прывязка да канкрэтнага чалавека становіцца менш надзейнай з ростам часавай адлегласці.
На рынку дзейнічаюць буйныя сервісы ДНК-тэсціравання, напрыклад: Ancestry, 23andMe, MyHeritage, FamilyTreeDNA, LivingDNA, Генотек і інш. Таксама з’яўляюцца новыя службы і сервісы з унікальнымі метадамі аналізу і лакальнымі базамі даных. Многія з іх пасля адлюстравання і апрацоўкі вынікаў аўтаматызуюць аналіз даных і паказваюць у асабістым кабінеце ў супаўшых асоб меркаваную роднасную галіну і працэнт сваяцтва.
Эфектыўнасць ДНК-інструмента шмат у чым залежыць ад наяўнасці арыенціраў у сямейным дрэве, ад архіўнага пацвярджэння даследаванняў і камунікацыі з асобамі, якія супалі. Таму неабходна пасля ДНК-тэсціравання зрабіць пэўнае “дамашняе заданне”: абмяняцца інфармацыяй з супаўшымі, каб звузіць круг да канкрэтнай фамільнай лініі, супаставіць роднасныя сувязі з вядомымі продкамі, геаграфіяй і датамі, пачаць будаваць сумеснае дрэва і пры неабходнасці праверыць даныя праз архіўныя крыніцы.
Супадзенні можна групаваць па агульным продку, часе існавання пакалення ці дыяпазонах дат, геаграфічным становішчы. Пры любым сумніўным супадзенні важны кантэкст: наяўнасць агульных продкаў у дрэве тэсціруемых, геаграфія, частата сустракаемасці прозвішча ў рэгіёне і інш.
Важнае значэнне мае гатоўнасць да таго, што супадзенні патрабуюць праверкі і не заўсёды прыводзяць да адназначнай высновы. ДНК-тэст можа падказаць, у якім рэгіёне або па якой лініі шукаць дакументы, калі архівы недаступныя або сумніўныя, праз далёкіх сваякоў прывесці да новых крыніц архіўнай інфармацыі.
У апошні час у тэсціруемых папулярна даведвацца аб сваім этнічным паходжанні. Этнічныя калькулятары карысныя як арыенцір для агульнага разумення паходжання, але яны не з’яўляюцца доказам канкрэтнага сваяцтва або дакладнага геаграфічнага паходжання. Вынікі варта разглядаць разам з сямейнай гісторыяй, архівамі і данымі іншых супадзенняў.
Акрамя таго, тэсціраванне можа пацвердзіць або выключыць старажытную легенду, звязаную з міграцыяй або гістарычнымі падзеямі, з паходжаннем прозвішча ад вікінгаў, шведаў або французскіх заваёўнікаў, з вядомымі асобамі. Яно дапаможа адназначна сказаць аб наяўнасці ў крыві чалавека яўрэйскіх каранёў і многае іншае.
Варта памятаць, што ДНК-тэсты толькі дапаўняюць архіўныя даследаванні і не могуць цалкам замяніць іх. Тэсты дапамагаюць знайсці новыя напрамкі і магчымасці для пошуку, пацвердзіць або абвергнуць некаторыя гіпотэзы.
Аляксей Білецкі
