Сакральнае мастацтва ёсць жывое Слова. Гэтую мову разумее кожны чалавек, бо ўспрымае яе на ўзроўні пачуццяў. Так лічыць гродзенская мастачка Сняжана Віцецкая. Жанчына не толькі выкарыстоўвае пэндзаль і мальберт як інструменты евангелізацыі, але і сведчыць пра моц хрысціянскага жывапісу ў асабістым жыцці.

У найбольш пакутлівы для спадарыні Сняжаны час да яе звярнуўся святар з просьбай напісаць ікону Маці Божай Нястомнай Дапамогі. Мастачка дагэтуль не спрабавала сябе ў сакральным мастацтве, але ўсё ж пагадзілася і ўзялася за працу.

“Сам працэс напісання іконы даў мне столькі сілы, нібы хтосьці падняў мяне і напоўніў энергіяй. Вобраз Марыі быў такі прыцягальны, што я не змагла спыніцца. Напісала ажно тры іконы, нягледзячы на тое, што праца над адной займала некалькі месяцаў. Я адчувала, што прыходзіць ацаленне, хоць і не так, як сабе яго ўяўляла”, – дзеліцца суразмоўца.

На той момант Сняжана Віцецкая была ўжо папулярнай мастачкай – пісала гарадскія пейзажы, нацюрморты, нават зрабіла серыю “ню”. Аднак, не зважаючы на самарэалізацыю, яна не была ўпэўнена, што крочыць сваім шляхам. І толькі калі пачала атрымліваць замовы на абразы, зразумела, што адкрыла асабістае пакліканне.

“Людзі гавораць, што маю свой непаўторны стыль. Аднак мне складана акрэсліць, чым канкрэтна мае творы вылучаюцца сярод іншых, – адзначае суразмоўца. – Калі з’яўляецца тэма, я шукаю матэрыял, аналізую работы вядомых мастакоў. Разам з тым, заўсёды стараюся апірацца на натуру, каб выява атрымалася рэалістычнай. Натхняюся ў Бога – галоўнага Творцы”.

Спадарыня Сняжана заўважае, што неаднаразова перажывала дзівосную ласку: пазнаёміўшыся з лёсам пэўнага святога і адчуўшы жаданне напісаць яго абраз, неўзабаве атрымлівала адпаведную замову. Мастачка піша і сучасных дзеячаў нашага Касцёла. Напрыклад, з-пад яе пэндзля выйшаў партрэт першага біскупа Гродзенскага Аляксандра Кашкевіча.

“З такой прапановай да мяне звярнуўся пробашч катэдры ў Гродне кс. Ян Кучынскі. Адзначыў, што гэта ўжо гісторыя. Калі не мы напішам партрэт, то хто? – распавядае мастачка. – З кс. Янам і біскупам мы абмеркавалі дэталі, вырашылі, што гэта павінен быць класічны вобраз. Аднак, разам з тым, у мяне заставалася вялікая свабода для творчасці”.

Маючы некалькі праектаў у працы, спадарыня Сняжана з асаблівым энтузіязмам узялася за партрэт іерарха. “Калі пішаш святога, вобраз якога шырока прадстаўлены ў іканаграфіі, то вельмі складана ўлавіць яго аўтэнтычныя рысы. А вось працуючы над партрэтам біскупа Кашкевіча, я звярнула ўвагу на характэрныя для лагодных людзей, якія шмат усміхаюцца, маршчынкі. Іх і перадала”, – тлумачыць суразмоўца.

Сярод работ мастачкі асаблівай красамоўнасцю выдзяляецца палатно на тэму “Езус уваскрашае дачку Яіра”. Яно захоўваецца ў асабістай калекцыі, але даступна для зацікаўленых. “Я пісала яго падчас чарговых выклікаў у сваім жыцці, – распавядае жанчына. – Як хрысціянка чытаю Святое Пісанне, і мне быў знаёмы згаданы сюжэт. Тады ён нібы пераследаваў мяне, вельмі яскрава ўзнікаў перад вачыма. Я падумала, што многім людзям трэба пачуць гэтае «ўстань», і напісала абраз. Упэўнена, той, хто на яго глядзіць, умацоўваецца”.

Спадарыня Сняжана лічыць, што сакральнае мастацтва патрабуе вялікай адказнасці. Бога вельмі складана спасцігнуць, а перад творцам стаіць задача Яго паказаць. “Прысутнічае і боязь, і няўпэўненасць, калі пачынаю працу над абразом, – прызнаецца мастачка. – Але я раблю крок даверу і пішу. І ўсё атрымліваецца. Сваімі сіламі? Не ўпэўнена ў гэтым…”.

Ангеліна Марцішэўская

У першую нядзелю ліпеня ў капліцы ў Дубку, што адносіцца да парафіi Найсвяцейшай Тройцы ў Жодзішках (Смаргонскі дэканат), адбылася ўрачыстая св. Імша, якая цэлебруецца тут толькі раз на год. Вернікі ўшаноўваюць Маці Божую Нястомнай Дапамогі, альбо, як кажуць мясцовыя, Маці Божую Курганскую.

З гісторыі ляснога храма

Штогод на пачатку ліпеня ў Дубок накіроўваюцца вернікі з усёй Беларусі. Кагосьці вабіць прырода, старадаўняя святыня, хтосьці прыязджае памаліцца да Багародзіцы ў асаблівай атмасферы.

Сёлета на ўрачыстасці даехалі пілігрымы і турысты з Гродна, Мінска, Брэста, Астраўца і нават Полацка. У самой вёсцы жыхароў засталося зусім мала, можна пералічыць на пальцах адной рукі. Хаты дагледжаныя, нібы растуць разам з дрэвамі і навакольнай зелянінай.

Гэтак жа гарманічна, у адзінстве з прыродай, размясцілася і сама капліца – быццам у вёсцы, але ўжо схаваная пачаткам леса. Святыня была ўзведзена самімі мясцовымі жыхарамі з бярвёнаў і валуноў у 1929 годзе. Апекаваўся будоўляй кс. Рамуальд Дроніч, тагачасны пробашч Жодзішкаў. Па яго ініцыятыве ў 1930-я гады паўстала і Марыйная Кальварыя ўздоўж ракі Вілія – сем стацый, прысвечаных сямі балесцям Маці Божай.

Мяркуецца, што ў часы пабудовы капліцы гэтую мясцовасць – тады яшчэ фальварак – называлі Курганамі. Стагоддзі таму тут было шмат курганоў з пахаваннямі продкаў. Дарэчы, на адным з іх магла быць і ўзведзена капліца.

У храме да сёння няма электрычнасці, таму днём унутры натуральнае, прыглушанае святло. Пры ўваходзе вачам адкрываецца старадаўні інтэр’ер: на сценах размешчаны стацыі Крыжовага шляху, а ў алтары барочнага стылю – абраз Маці Божай Нястомнай Дапамогі, які тутэйшыя і называюць Курганскім.

Побач з Марыяй

Падчас св. Імшы, якая цэлебравалася на вуліцы, пробашч мясцовай парафіі кс. Павел Гардзейчык заахвоціў сабраных маліцца за свае парафіяльныя супольнасці.

“Гэтае напоўненае ласкай месца вядзе нас да Маці Божай. Прасіце Госпада аб апецы Марыі для вас, – сказаў святар. – Асаблівым чынам памолімся за нашы сем’і. За тыя сем’і, якія хочуць мець дзіця, але не могуць. За святароў – у гэтым цудным, напоўненым любоўю месцы”.

У літургіі традыцыйна ўдзельнічалі душпастыры з суседніх мясцовасцей. Эўхарыстыю ўзначаліў а. Казімір Мараўскі OCD з дыяцэзіяльнага санктуарыя Маці Божай Шкаплернай у Гудагаі. Гамілію прамовіў кс. Артур Ляшнеўскі SDB з парафіі св. Міхала Арханёла ў Смаргоні.
Святар засяродзіўся на Найсвяцейшай Маці і Яе ролі ў жыцці чалавека: “Часта мы самі сябе «старым». А Марыя натхняе рызыкнуць, пайсці ў пілігрымку жыцця.

Можа падавацца, нас у яе ўжо «запісалі». Не, браты і сёстры, гэта толькі прапанова. Можна проста быць, не рухацца. А якая гэта пілігрымка, калі стаяць на адным месцы? Сюды даехаць таксама рызыка. І ў жыцці ёсць «‎але». Хочацца быць як усе, сядзець у сваіх гнёздах... Мы ж пакліканыя быць арламі!”.

З патрэбы сэрца

Кс. Артур Ляшнеўскі ўжо двойчы з міністрантамі і супольнасцю сямей сплаўляўся па Віліі на байдарках у Дубок. Святар падзяліўся, што гэтае месца мае для яго асаблівае значэнне, бо звязана з ушанаваннем памяці сабрата кс. Ізыдора Марціняка SDB, які тут служыў і загінуў мучаніцкай смерцю ў час Другой сусветнай вайны. “Невядома, дзе пахаваны кс. Ізыдор, але ў апошнім лісце, які ён выслаў да нашага тагачаснага настаяцеля, зразумела, што быў у капліцы каля Навасёлак, якую называе Дубкі. Тут целебраваў св. Імшы, чакаючы, што будзе магчымасць пайсці евангелізаваць у Мінск, дзе на той час не было ніводнага святара”, – распавядае кс. Артур.

Яўгенія Шалкоўская з Мілуцяў (Смаргоншчына) на фэст у Дубок прыехала ўпершыню. Гаворыць, што яе сын з унукам ужо тут бывалі. “Я пад вялікім уражаннем! Усё так узнёсла, – дзеліцца жанчына, – праніклася да душы. Прасіла Маці Божую, каб дапамагла мне трохі паправіць здароўе, бо вельмі баляць ногі, і праблемы з лёгкімі ёсць пасля хваробы. Дзякуй Богу, што даў сілы сюды прыйсці…”.

Стацыі Марыйнай Кальварыі расцягваюцца на некалькі кіламетраў. Спадарыня Яўгенія разам з іншымі вырушыла ў гэты малітоўны шлях. На апошняй стацыі жанчына радасна ўсклікнула: “Дайшла!”.

Адна са стацый Марыйнай Кальварыі, “Крыніца ля Багіні”, знаходзіцца на самым беразе ракі і бачная з вады: фігура Марыі ў гроце з камянёў. Там з-пад зямлі б’е крыніца з гаючай вадой. “Людзі прыязджаюць у нашу капліцу з патрэбы сэрца, каб памаліцца і папрасіць Маці Божую аб здароўі, фізічным і духоўным, аб апецы над сем’ямі, у іншых патрэбах”, – зазначае кс. Павел Гардзейчык.

Наталля Мажэйка з Рымдзюноў (Астравеччына) ва ўрачыстасці ў Дубку прымае ўдзел з роднымі кожны год. “Такая прыгожая прырода тут, прыгожы храм. І ўсе інтэнцыі заўжды пачутыя! – гаворыць жанчына. – Сёння прыбылі з інтэнцыяй здароўя для сваіх блізкіх. І, канешне, памаліцца з усімі разам”.

За сваё сужэнства ў пятую гадавіну шлюбу маліліся Міхаіл і Настасся Дудко. Маладая сям’я жыве ў Астраўцы, аб фэсце даведалася з аб’яў у сваім касцёле: “Чаму мы прыехалі? Штосьці ўнутры штурхала, каб паехаць. Мы тут ніколі не былі, і гэта штосьці новае і цікавае для нас. Ды і лепш, чым проста ляжаць на канапе ў нядзелю”.

Капліца ў Дубку прыцягвае ўвагу людзей на працягу ўсяго года. Сюды прыязджаюць на транспарце, плывуць на байдарках, ідуць пешшу. Кожны крочыць да Найсвяцейшай Маці са сваім, тым, што глыбока ў сэрцы. І, напэўна, вяртаецца ў жыццё крыху іншым, суцішаным Божым духам.

Кацярына Паўлоўская

Сёлета ўвесь хрысціянскі свет адзначае 1700-годдзе першага ў гісторыі Касцёла Сусветнага сабору, які адбыўся ў Нікеі ў 325 годзе.

На Нікейскім саборы былі вызначаны асноўныя дактрыны (дагматы) хрысціянства.

Перадумовы

З адказнасці за палітычнае і рэлігійнае адзінства Рымскай імперыі Канстанцін І Вялікі, імкнучыся да агульнага міру і новага супрацоўніцтва з Касцёлам, склікаў агульны сабор біскупаў у Нікеі (Малая Азія). Ён павінен быў пакласці канец арыянскай спрэчцы, а таксама ліквідаваць іншыя крыніцы канфлікту, якія пагражалі касцёльнаму міру: рэшткі расколу, які ўзнік у Антыёхіі пасля 268 года з-за асуджэння Паўла Самасацкага, і меліціянскі раскол у Егіпце. Нарэшце, павінен быў быць знойдзены адзіны касцёльны рэгламент для Вялікадня, які святкаваўся па-рознаму ў асобных Касцёлах.

Вучэнне Нікейскага сабору мае не толькі гістарычную цікавасць. Хутчэй, яго хрысталагічнае веравызнанне захоўвае сваю нязменную актуальнасць, асабліва сёння, як у экуменічным кантэксце, так і ўнутры самога Касцёла, дзе дух Арыя зноў стаў вельмі прысутным і можна назіраць моцнае адраджэнне арыянскіх тэндэнцый.

Яшчэ ў 1990-х гадах кардынал Ёзэф Ратцынгер успрымаў рэальную праблему, з якой сёння сутыкаецца хрысціянства, як “новы арыянізм” або, мякчэй кажучы, прынамсі “даволі выяўлены новы нестарыянізм” (Ein neues Lied für den Herrn).

Скліканне Сабору

Сустрэча адбылася ў зале імператарскага летняга палаца. Прысутнічала каля 300 біскупаў. Акрамя біскупаў, у Саборы прымала ўдзел шмат прэзбітэраў і дыяканаў.

Сучасныя касцёльныя гісторыкі прыходзяць да розных высноў: Хонігман ацэньвае колькасць Айцоў Сабору ў 194 чалавекі, у той час як Гельцэр прапануе 220 ці 237.

Аднак нават сучаснікі Сабору называюць розныя лічбы. Яны вар’іруюцца ад 250 для Эўзэбія з Цэзарэі, 200 ці 270 для Еўстафія Антыяхійскага, 300 для Канстанціна і

Афанасія да сімвалічнай лічбы 318, якая пазней стане часткай традыцыі. Адпаведны 318 слугам Абрагама (Быц 14, 4), Нікейскі сабор з другой паловы IV стагоддзя звычайна называюць “Саборам 318 Айцоў”.

Арыянская спрэчка

Арыянства – адна з буйнейшых хрысціянскіх плыняў, якая ўзнікла ў IV стагоддзі ва ўсходняй Рымскай імперыі. Яе заснавальнік – святар Арый (каля 280–336). Паводле яго вучэння, ёсць толькі адзін Бог – вечны Бог Айцец. Хрыстос – гэта стварэнне (factus), падобнае да людзей, проста надзеленае боскімі сіламі і ўсыноўленае Богам як сын.

Такое вучэнне выклікала значныя хваляванні ў хрысціянскіх супольнасцях далёка за межамі Егіпта. Найбольш лютым праціўнікам Арыя стаў дыякан Афанасій (біскуп Александрыі з 328 года). Такім чынам, Арый сцвярджаў, што Хрыстос быў homo-i-usios – падобнай сутнасці, што і Айцец. Афанасій, з іншага боку, прытрымліваўся праўды, што Хрыстос быў homo-usios – той жа сутнасці, што і Айцец.

Пасля спрэчак 19 чэрвеня 325 года Айцы Сабору асудзілі вучэнне Арыя і ўрачыста абвясцілі адзінасутнасць Хрыста з Боскім Айцом і, такім чынам, Яго вечнае Боскае Сыноўства.

Сімвал веры

Найважнейшым актам Нікейскага сабору, які павінен быў забяспечыць яго гістарычнае значэнне, стала распрацоўка і прыняцце вызнання веры ў форме “Сімвала веры” (Credo) – кароткага зместу істотных праўдаў веры, якія ўвайшлі ў вызнанне і веравучэнне Касцёла.

Трэба падкрэсліць, што “Сімвал веры” агульны не толькі для Праваслаўных Цэркваў і Каталіцкага Касцёла, але і для супольнасцей, якія ўзніклі ў выніку Рэфармацыі.

Гэта пацвярджаецца Аўгсбургскім веравызнаннем 1530 года, якое лічыць сябе цалкам укаранёным у саборных рашэннях ранняга Касцёла і таму сцвярджае, што ў ім няма нічога, што “адхіляецца ад Святога Пісання і ад універсальнага і Рымскага Касцёла, як мы ведаем яе з касцёльных аўтараў” (Confessio Augustana).
Нікейскі “Сімвал веры” застаецца агульнай уласнасцю католікаў, праваслаўных і пратэстантаў па сённяшні дзень.

“Нават у сённяшнім Касцёле часта цяжка ўспрымаць у чалавеку Езусе аблічча самога Сына Божага. У гэтай сітуацыі, калі мы, у сучасным хрысціянстве, вымушаны назіраць арыянізацыю веры ў Хрыста і, такім чынам, трывожную страту значнасці хрысціянскай веры ў Езуса як Хрыста, у якім сам Бог стаў чалавекам, тэрміновым імператывам часу з’яўляецца абнаўленне вызнання Хрыста, – піша кардынал Курт Кох. – Таму трэба спадзявацца, што 1700-годдзе Нікейскага сабору будзе ўспрынята як значная магчымасць адзначыць гэты Сабор у экуменічнай супольнасці і пацвердзіць яго хрысталагічнае вызнанне”.

Вялікдзень

Важным рашэннем Нікейскага сабору было ўрэгуляванне святкавання Вялікадня. Напрыклад, адзначэнне Уваскрасення Езуса Хрыста хрысціянамі ў розныя даты выклікала блытаніну і практычныя цяжкасці. Неабходнасць адзінства ў гэтым плане ўжо абмяркоўвалася на Арльскім сінодзе. У сваім першым каноне гэты Сабор прадугледжваў, што ўсе хрысціяне павінны святкаваць Вялікдзень у адзін і той жа дзень.

У часы Нікейскага сабору ўсё яшчэ існавалі тры розныя звычаі: два святочныя цыклы Рыма і Александрыі, якія былі незалежнымі ад габрэйскага вылічэння, але адрозніваліся адзін ад аднаго; і антыяхійская практыка, якая ўсё яшчэ адносілася да габрэйскіх святкаванняў, хоць з тых часоў яна адмовілася ад квартадэцымальнай формы (г. зн. святкаванне Вялікадня 14 Нісана), якая была прадметам спрэчкі пра Вялікадзень у II стагоддзі.

Сабор ўсталяваў час святкавання Уваскрасення Збаўцы ў першую нядзелю пасля першай поўні пасля вясновага раўнадзенства.

Вынікі

Нікейскі сабор завяршыўся 27 ліпеня 325 года. Імператар Канстанцін паведаміў пра яго вынікі ў асобным лісце і звярнуўся да ўсіх касцёлаў. Ён выказаў сваю радасць з нагоды адноўленага адзінства веры. Акрамя таго, надаў пастановам Сабору сілу дзяржаўных законаў.

Такім чынам, хрысціянская сістэма з яе ўсё больш цесным перапляценнем Касцёла і дзяржавы была афіцыйна абвешчана і распачата.

Кс. Андрэй Лішко

Св. Аўгусцін з Гіпона (354–430) унёс вялікі ўклад у дагматычнае вучэнне аб Святой Тройцы. Існуе паданне, што падчас напісання трактата De Trinitate яму прысніўся сон, у якім убачыў дзіця на беразе, што спрабавала выліць змесціва мора з дапамогай ракавінкі ў выкапаную ў пяску ямку. Мужчына паспрабаваў па-даросламу патлумачыць хлопцу бессэнсоўнасць такой працы, але, на здзіўленне, пачуў у адказ: “Я вылью мора ў гэтую ямку хутчэй, чым ты, Аўгусцін, зразумееш сваім розумам таямніцу Святой Тройцы”.

Трэба заўважыць, што сапраўды пазнанне Бога ў Тройцы Адзінага нам не па розуме і сілах, таму просім, каб тое, што неспасціжна, было дапоўнена ў нас верай. Кананічнае адлюстраванне Святой Тройцы, вядомае з першых стагоддзяў хрысціянства, адсылае сузіраючага чалавека да фрагмента Старога Запавету, вядомага як “Гасціннасць Абрагама” (Быц 18, 1–8). У канцы XIX стагоддзя, калі ўвага свецкіх мастацтвазнаўцаў звярнулася на храмавыя выявы, сусветную вядомасць атрымала ікона Святой Тройцы ў інтэрпрэтацыі Андрэя Рублёва. На ёй адлюстраваны тры анёлы, якія размясціліся вакол стала з келіхам. Яны прыбылі да састарэлых Абрагама і Сары з весткай пра будучае патомства. Разважаючы над вобразам гэтых трох пасланцаў, Абрагам спасціг, што яго наведаў Бог.

У XI і XII стагоддзях лацінская хрысталогія паглыбіла разважанні аб жыцці чалавека, які нясе крыж, як Езус Хрыстус. Касцёл увёў у свае ўяўленні аб Святой Тройцы вобраз Сына Божага, прыбітага да крыжа. Нямецкі святар, мастацтвазнаўца Франц Ксаверый Краўс у канцы XIX стагоддзя ўвёў для гэтага іканаграфічнага тыпу адлюстравання Найсвяцейшай Тройцы спецыяльны тэрмін “Трон Ласкі”. Першай выявай па тыпу “Трон ласкі” лічыцца ініцыял літары “T” у каноне Te igitur... (“Айцец бясконца добры...”) Імшала з французскага г. Камбрэ, датаваны 1120-мі гадамі. Літара “Т” уяўляе сабой крыж Хрыста, які падтрымлівае Бог Айцец. Такая выява Трыадзінага Бога, якая выкарыстоўваецца ў гэтым і іншых Імшалах, служыла адлюстраваннем сэнсу эўхарыстычнай малітвы, якая паказвае любоў Бога Айца, што ратуе свет праз укрыжаванне Сына ў Святым Духу.

У 1215 годзе IV Латэранскі сабор сфармуляваў і абвясціў дактрыну аб Царкве як аб эўхарыстычным адзінстве вернікаў і выкарыстаў паняцце “транссубстанцыяцыя” ў дачыненні да Цела і Крыві Хрыстовых. Для візуалізацыі гэтай дактрыны для непісьменных лепш за ўсё падышоў іканаграфічны тып “Трон ласкі”, які стаў распаўсюджвацца па ўсёй Еўропе.

У 1825 годзе ў інвентары касцёла св. Францішка Ксаверыя ў Гродне згадваецца алтар Найсвяцейшай Тройцы. Хутчэй за ўсё, у ім знаходзіўся вялікі абраз Святой Тройцы са старога фарнага касцёла (Фары Вітаўта). Ён быў іканаграфічнага тыпу “Трон Ласкі”. Сёння ў гэтым алтары змешчаны іншы абраз. На яго абароце і на падрамніку ёсць дата “1854”. Прататыпам выявы стала вельмі папулярная ў XIX стагоддзі гравюра з адлюстраваннем Святой Тройцы пэндзля Петэра Паўла Рубенса. Іканаграфічны тып гэтай выявы склаўся пасля Трыдэнцкага сабору і ставіць акцэнт на словах малітвы Credo (“Сімвала веры”), у якой мы сцвярджаем, што верым у тое, што Сын сядзіць праваруч Айца, і зноў прыйдзе ў хвале судзіць жывых і памерлых, таму называецца “су-праўленнем” (ад лац. co-regnum).

У Фары Вітаўта раней знаходзіліся капліца Святой Тройцы над крыптай сям’і Халецкіх і асобна двух’ярусны алтар Святой Тройцы, які ў інвентары 1662 года названы самым старым. Першы ярус антэпендыума алтара ўпрыгожваў вялікі абраз, на якім Бог Айцец (Стары днямі) трымае на руках перакладзіну крыжа з укрыжаваным Сынам, над галавой якога Святы Дух намаляваны ў выглядзе голуба з срэбра.

Уладзімір Ляўшук

Пасля Першай сусветнай вайны беларускія землі былі падзелены паміж дзвюма дзяржаўнымі ўтварэннямі: заходняй часткай, якая знаходзілася пад польскім кіраваннем, і ўсходняй часткай, якая стала тэрыторыяй БССР. Гэты падзел стварае пэўныя складанасці для радаводных даследаванняў у міжваенны час (1918–1939 гады), таму што кожная з тэрыторый мела свае асаблівасці ў вядзенні дакументаў, звязаных з насельніцтвам.

У Заходняй Беларусі працягвалі дзейнічаць метрычныя кнігі, якія рэгістравалі падзеі, звязаныя з грамадзянскім станам насельніцтва (нараджэнні, шлюбы і смерці). Гэтыя запісы вяліся ажно да 1950-х гадоў, што тлумачыцца больш мяккімі ўмовамі камунікацыі ў пасляваенны перыяд. Метрычныя кнігі з’яўляюцца каштоўнай і першараднай крыніцай інфармацыі для генеалагічнага пошуку, так як яны часта ўтрымліваюць больш дакладныя дэталі пра продкаў, падзеі, звязаныя з іх жыццём і іх сямейнымі адносінамі.

Дакументы польскага перыяду захоўваюцца ў архівах Брэсцкай і Гродзенскай абласцей, а таксама ў Маладзечанскім занальным архіве і ў некалькіх установах Літвы і Польшчы (Літоўскі Цэнтральны архіў, Цэнтральны ваенны архіў Польшчы, Архіў новых актаў у Варшаве і інш.). Для ўсходняй часткі Беларусі карыснымі будуць абласныя і занальныя архівы, архівы грамадскіх аб’яднанняў, Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь і некаторыя архівы Расіі, такія як Дзяржаўны архіў Расійскай Федэрацыі, Расійскі дзяржаўны архіў сацыяльна-палітычнай гісторыі і Расійскі дзяржаўны архіў найноўшай гісторыі.

У той жа час ва Усходняй Беларусі функцыянавалі ЗАГСы, што азначала іншы падыход да рэгістрацыі грамадзянскіх актаў. Тут важна ўлічваць, што БССР стварыла сваю сістэму дакументазвароту, арыентаваную на партыйныя і дзяржаўныя патрэбы. У адрозненне ад заходняй часткі краіны, дзе рэлігіі і цэрквы адыгрывалі значную ролю ў вядзенні запісаў, у БССР акцэнт рабіўся на сацыялістычныя ідэі і дзяржаўныя інстытуты.

Адным з важных аспектаў генеалагічнага пошуку з’яўляюцца перапісы насельніцтва. У польскім перыядзе практычна не захаваліся даныя перапісаў, што значна ўскладняе пошук. Аднак ёсць альтэрнатыўныя крыніцы, такія як спісы тых, хто галасаваў на выбарах у Сейм і Сенат, якія могуць аказацца карыснымі для сацыялагічнага аналізу і разумення сацыяльнага кантэксту. У той час як у БССР маюцца добра захаваныя сельскагаспадарчы і ўсесаюзны перапісы (або спісы хатніх гаспадароў) 1925–1926 гадоў, школьны і гарадскі перапісы 1927 года, якія прадстаўляюць важную інфармацыю аб насельніцтве і яго структуры.

Для БССР асаблівую каштоўнасць уяўляюць пасямейныя спісы, спісы калгаснікаў, пратаколы сходаў і заявы на ўступленне ў калгасы. Гэтыя дакументы могуць даць важную інфармацыю аб сямейных сувязях, а таксама аб сацыяльным і эканамічным становішчы жыхароў у сельскай мясцовасці. Таксама неабходна ўлічваць партыйныя дакументы, якія часта ўтрымліваюць даныя аб мясцовых партыйных арганізацыях і іх членах. Пры ўступленні ў партыю кандыдаты запаўнялі вельмі падрабязныя анкеты, у якіх адзначалі блізкіх і далёкіх сваякоў.

Варта звярнуць асаблівую ўвагу на змены ў адміністрацыйна-тэрытарыяльным дзяленні, якія адбыліся ў гэты перыяд, што ўплывае на выбар архіўных устаноў пры пошуку, пэўных фондаў і сходаў дакументаў для вывучэння, стратэгій і падыходаў працы, а таксама на даступнасць дакументаў і іх інтэрпрэтацыю. Агульнымі або падобнымі для абедзвюх частак Беларусі застаюцца дакументы падатковага ўліку, страхавання маёмасці, дакументы па зямельных адносінах (дагаворы куплі-продажу, арэнды, крэдытавання, залогаў і г. д.), ваенных устаноў (прызыўныя спісы, конскія перапісы і інш.), сацыяльнага забеспячэння (па выплатах розных дапамог), а таксама судовыя і паліцэйскія фонды, якія могуць дапамагчы ў пошуках.

Такім чынам, генеалагічны пошук у міжваенны перыяд на беларускіх землях патрабуе комплекснага падыходу, ведання спецыфікі захоўвання дакументаў і гістарычнага кантэксту, што дазваляе даследчыкам больш дэталёва вывучаць сямейныя гісторыі і сацыякультурныя аспекты дадзенага часу.

Аляксей Білецкі

Будзем рабіць так

Прыпавесць пра міласэрнага самараніна, змешчаная ў Евангеллі, паказвае, якім павінна быць стаўленне да блізкіх, якія пакутуюць, знаходзяцца ў патрэбе. Нам нельга праходзіць міма іх, абмінаць з абыякавасцю, але трэба спыніцца побач і прыняць канкрэтныя меры.

Міласэрны самаранін – гэта чалавек, які схіляецца над пакутамі іншага. Ён чулы да чужых цярпенняў, мае добрае сэрца. Такога чалавека ўзрушвае няшчасце бліжняга, але ён не затрымліваецца выключна на ўзрушанасці і спачуванні. Для яго гэта становіцца штуршком да дзеяння, мэта якога – прынясенне дапамогі параненаму.

Міласэрны самаранін – гэта той, хто аказвае падтрымку ў пакутах і ўкладвае ў гэтую дапамогу сваё сэрца і ўласны час, але таксама не шкадуе матэрыяльных сродкаў. Ён здольны да менавіта такога дару самога сябе. Міласэрны самаранін – чалавек, чыё сэрца лагоднае і велікадушнае. Гэта чалавек, які выконвае Божую волю, паколькі Бог больш хоча міласэрнасці, чым ахвяры (параўн. Мк 12, 33).

Прыпавесць пра міласэрнага самараніна красамоўная, яна з’яўляецца адначасова адказам Езуса на пытанне: “А хто мой бліжні?” (Лк 10, 29). Бліжні – гэта той, хто выконвае запаведзь любові, хто аказвае міласэрнасць. Бог чакае ад усіх людзей міласэрнага сэрца, бо Ён сам міласэрны і добра разумее нашы нягоды і цяжкасці.

Заахвочванне Езуса, звернутае да знаўцы Закона: “Ідзі і ты рабі так” (Лк 10, 37), – з’яўляецца таксама заклікам, звернутым да нас. Варта выхоўваць у сабе такую чуласць сэрца, якая сведчыць аб спачуванні чалавеку, што пакутуе. Але трэба таксама ператвараць гэтую ўзрушанасць у канкрэтнае дзеянне, каб мы станавіліся – як гэты самаранін – людзьмі міласэрнага сэрца.

Кс. Юрый Марціновіч, святар рыма-каталіцкага абраду