У ВКЛ існавала комплексная сістэма падзелу, заснаваная на феадальных традыцыях. Землі дзяліліся на ваяводствы, паветы, маёнткі, графствы і г. д. Кожная адміністрацыйная адзінка мела свае асаблівасці кіравання і судовую сістэму. Пошук генеалагічнай інфармацыі ў гэтым кантэксце патрабуе звароту да спецыфічных фондаў – эканамічных, фамільных або магнацкіх і інш.
Большасць сельскіх храмаў у Беларусі з 1596 года па 30-я гады XIX стагоддзя былі ўніяцкімі (грэка-каталіцкімі). Гэта значыць, што дакументы, звязаныя з касцёльным жыццём, захоўваюцца ва ўніяцкіх фондах архіваў, а часам і ў каталіцкіх (самыя раннія ўніяцкія метрычныя кнігі ў беларускіх архівах датуюцца пачаткам XVIII стагоддзя, а каталіцкія – 1660-мі гадамі).
Якія нашы дзеянні ў вывучэнні радаводу за XVIII стагоддзе і раней?
Шукаем даследчыкаў і краязнаўцаў, якія працавалі па нашай мясцовасці, або прозвішчы, знаёмімся з іх вопытам пошуку патрэбнай для нас інфармацыі. Напрыклад, даследчык Аляксандр Кенда працуе па сучасным Бярозаўскім раёне і, у прыватнасці, па мясцовасці Малеч ды наваколлях.
Паралельна шукаем інфармацыю па тэме ў інтэрнэце: мноства дакументаў выкладзены ў адкрыты доступ. Напрыклад, у сеціве можна знайсці дакументы Гродзенскай і Кобрынскай эканоміі, пушчаў і лясоў, акты Віленскай археаграфічнай камісіі, дэкрэты Галоўнага літоўскага трыбунала (1583–1655), падымныя тарыфы па асобных ваяводствах ВКЛ, крыжапрыводную кнігу шляхты ВКЛ 1655 г., летапісы і хронікі, зборнікі тэстамантаў (завяшчанняў), гербоўнікі ды спісы шляхты і ўраднікаў ВКЛ і г. д.
Вывучаем гісторыю шукаемай мясцовасці. Даведваемся, у якім годзе быў пабудаваны храм (ад гэтай даты адштурхоўваемся ў пошуках метрычных кніг). Канфесійныя дакументы за XVIII стагоддзе па Беларусі могуць захоўвацца ў архівах і бібліятэках Мінска, Гродна, Пецярбурга, Вільнюса, Львова, Кіева.
Вывучаем паказальнік Спрогіса і перакладную табліцу Гарбачэўскага. Даведаемся, якая колькасць дакументаў (інвентароў, люстрацый, мер і інш.) існавала па шукаемай мясцовасці да канца XIX стагоддзя. Спрабуем знайсці згаданыя ў даведніках дакументы ў архівах і бібліятэках Мінска, Вільнюса, Варшавы, Кракава.
Вывучаем дакументы гарадскіх, падкаморскіх і земскіх судоў у архівах і бібліятэках Мінска, Вільнюса, Варшавы, дзе могуць трапіцца, калі пашанцуе, судовыя справы вашых продкаў, дароўныя дакументы, пастановы і г. д.
Сярод найбольш значных крыніц для даследчыкаў сямейнай гісторыі з’яўляецца Літоўская метрыка – унікальны збор дакументаў, які ахоплівае перыяд з XIV па XVIII стагоддзе. Яна ўключае ў сябе судовыя акты, граматы, зямельныя дакументы, перапісы і іншыя гістарычна значныя матэрыялы. Літоўская метрыка служыць найважнейшай крыніцай для вывучэння гісторыі і генеалогіі не толькі беларускіх, але і літоўскіх, і польскіх зямель. Найважнейшая частка гэтага збору захоўваецца ў Расійскім дзяржаўным архіве старажытных актаў, а таксама ў Архіве старажытных актаў у Варшаве і Літоўскім гістарычным архіве.
Генеалагічны пошук на беларускіх землях XVIII стагоддзя і раней патрабуе комплекснага падыходу. Неабходна ўлічваць гістарычны кантэкст, спецыфіку адміністравання, асаблівасці канфесійнай прыналежнасці, а таксама актыўна ўзаемадзейнічаць з мясцовымі даследчыкамі і выкарыстоўваць разнастайныя архіўныя калекцыі, напісаныя ў састарэлай форме на розных мовах. Усё гэта дазволіць адкрыць унікальныя гарызонты ў генеалогіі, узнавіць карціну жыцця продкаў, іх сацыяльныя сувязі і культурныя карані.
Аляксей Білецкі