Сёлета ўвесь хрысціянскі свет адзначае 1700-годдзе першага ў гісторыі Касцёла Сусветнага сабору, які адбыўся ў Нікеі ў 325 годзе.
На Нікейскім саборы былі вызначаны асноўныя дактрыны (дагматы) хрысціянства.
Перадумовы
З адказнасці за палітычнае і рэлігійнае адзінства Рымскай імперыі Канстанцін І Вялікі, імкнучыся да агульнага міру і новага супрацоўніцтва з Касцёлам, склікаў агульны сабор біскупаў у Нікеі (Малая Азія). Ён павінен быў пакласці канец арыянскай спрэчцы, а таксама ліквідаваць іншыя крыніцы канфлікту, якія пагражалі касцёльнаму міру: рэшткі расколу, які ўзнік у Антыёхіі пасля 268 года з-за асуджэння Паўла Самасацкага, і меліціянскі раскол у Егіпце. Нарэшце, павінен быў быць знойдзены адзіны касцёльны рэгламент для Вялікадня, які святкаваўся па-рознаму ў асобных Касцёлах.
Вучэнне Нікейскага сабору мае не толькі гістарычную цікавасць. Хутчэй, яго хрысталагічнае веравызнанне захоўвае сваю нязменную актуальнасць, асабліва сёння, як у экуменічным кантэксце, так і ўнутры самога Касцёла, дзе дух Арыя зноў стаў вельмі прысутным і можна назіраць моцнае адраджэнне арыянскіх тэндэнцый. Яшчэ ў 1990-х гадах кардынал Ёзэф Ратцынгер успрымаў рэальную праблему, з якой сёння сутыкаецца хрысціянства, як “новы арыянізм” або, мякчэй кажучы, прынамсі “даволі выяўлены новы нестарыянізм” (Ein neues Lied für den Herrn).
Скліканне Сабору
Сустрэча адбылася ў зале імператарскага летняга палаца. Прысутнічала каля 300 біскупаў. Акрамя біскупаў, у Саборы прымала ўдзел шмат прэзбітэраў і дыяканаў.
Сучасныя касцёльныя гісторыкі прыходзяць да розных высноў: Хонігман ацэньвае колькасць Айцоў Сабору ў 194 чалавекі, у той час як Гельцэр прапануе 220 ці 237. Аднак нават сучаснікі Сабору называюць розныя лічбы. Яны вар’іруюцца ад 250 для Эўзэбія з Цэзарэі, 200 ці 270 для Еўстафія Антыяхійскага, 300 для Канстанціна і Афанасія да сімвалічнай лічбы 318, якая пазней стане часткай традыцыі. Адпаведны 318 слугам Абрагама (Быц 14, 4), Нікейскі сабор з другой паловы IV стагоддзя звычайна называюць “Саборам 318 Айцоў”.
Арыянская спрэчка
Арыянства – адна з буйнейшых хрысціянскіх плыняў, якая ўзнікла ў IV стагоддзі ва ўсходняй Рымскай імперыі. Яе заснавальнік – святар Арый (каля 280–336). Паводле яго вучэння, ёсць толькі адзін Бог – вечны Бог Айцец. Хрыстос – гэта стварэнне (factus), падобнае да людзей, проста надзеленае боскімі сіламі і ўсыноўленае Богам як сын.
Такое вучэнне выклікала значныя хваляванні ў хрысціянскіх супольнасцях далёка за межамі Егіпта. Найбольш лютым праціўнікам Арыя стаў дыякан Афанасій (біскуп Александрыі з 328 года). Такім чынам, Арый сцвярджаў, што Хрыстос быў homo-i-usios – падобнай сутнасці, што і Айцец. Афанасій, з іншага боку, прытрымліваўся праўды, што Хрыстос быў homo-usios – той жа сутнасці, што і Айцец.
Пасля спрэчак 19 чэрвеня 325 года Айцы Сабору асудзілі вучэнне Арыя і ўрачыста абвясцілі адзінасутнасць Хрыста з Боскім Айцом і, такім чынам, Яго вечнае Боскае Сыноўства.
Сімвал веры
Найважнейшым актам Нікейскага сабору, які павінен быў забяспечыць яго гістарычнае значэнне, стала распрацоўка і прыняцце вызнання веры ў форме “Сімвала веры” (Credo) – кароткага зместу істотных праўдаў веры, якія ўвайшлі ў вызнанне і веравучэнне Касцёла.
Трэба падкрэсліць, што “Сімвал веры” агульны не толькі для Праваслаўных Цэркваў і Каталіцкага Касцёла, але і для супольнасцей, якія ўзніклі ў выніку Рэфармацыі. Гэта пацвярджаецца Аўгсбургскім веравызнаннем 1530 года, якое лічыць сябе цалкам укаранёным у саборных рашэннях ранняга Касцёла і таму сцвярджае, што ў ім няма нічога, што “адхіляецца ад Святога Пісання і ад універсальнага і Рымскага Касцёла, як мы ведаем яе з касцёльных аўтараў” (Confessio Augustana).
Нікейскі “Сімвал веры” застаецца агульнай уласнасцю католікаў, праваслаўных і пратэстантаў па сённяшні дзень.
Вялікдзень
Важным рашэннем Нікейскага сабору было ўрэгуляванне святкавання Вялікадня. Напрыклад, адзначэнне Уваскрасення Езуса Хрыста хрысціянамі ў розныя даты выклікала блытаніну і практычныя цяжкасці. Неабходнасць адзінства ў гэтым плане ўжо абмяркоўвалася на Арльскім сінодзе. У сваім першым каноне гэты Сабор прадугледжваў, што ўсе хрысціяне павінны святкаваць Вялікдзень у адзін і той жа дзень.
У часы Нікейскага сабору ўсё яшчэ існавалі тры розныя звычаі: два святочныя цыклы Рыма і Александрыі, якія былі незалежнымі ад габрэйскага вылічэння, але адрозніваліся адзін ад аднаго; і антыяхійская практыка, якая ўсё яшчэ адносілася да габрэйскіх святкаванняў, хоць з тых часоў яна адмовілася ад квартадэцымальнай формы (г. зн. святкаванне Вялікадня 14 Нісана), якая была прадметам спрэчкі пра Вялікадзень у II стагоддзі.
Сабор ўсталяваў час святкавання Уваскрасення Збаўцы ў першую нядзелю пасля першай поўні пасля вясновага раўнадзенства.
“Нават у сённяшнім Касцёле часта цяжка ўспрымаць у чалавеку Езусе аблічча самога Сына Божага. У гэтай сітуацыі, калі мы, у сучасным хрысціянстве, вымушаны назіраць арыянізацыю веры ў Хрыста і, такім чынам, трывожную страту значнасці хрысціянскай веры ў Езуса як Хрыста, у якім сам Бог стаў чалавекам, тэрміновым імператывам часу з’яўляецца абнаўленне вызнання Хрыста, – піша кардынал Курт Кох. – Таму трэба спадзявацца, што 1700-годдзе Нікейскага сабору будзе ўспрынята як значная магчымасць адзначыць гэты Сабор у экуменічнай супольнасці і пацвердзіць яго хрысталагічнае вызнанне”.
Вынікі
Нікейскі сабор завяршыўся 27 ліпеня 325 года. Імператар Канстанцін паведаміў пра яго вынікі ў асобным лісце і звярнуўся да ўсіх касцёлаў. Ён выказаў сваю радасць з нагоды адноўленага адзінства веры. Акрамя таго, надаў пастановам Сабору сілу дзяржаўных законаў.
Такім чынам, хрысціянская сістэма з яе ўсё больш цесным перапляценнем Касцёла і дзяржавы была афіцыйна абвешчана і распачата.
Паводле “Слова Жыцця”, кс. Андрэй Лішко