Аб чалавеку з прафесарам Станіславам Грыгелем размаўляе святар Томаш Яклевіч для gosc.pl. У размове закранаюцца пытанні пошуку сэнсу чалавечага жыцця, праблема змяншэння чалавека да біялогіі, хіміі і фізікі, прадукаванне чалавека праз in vitro і інш. пытанні антрапалогіі.
Кс. Томаш Яклевіч: Вы выкладаеце філасофію чалавека – антрапалогію. Маю ўражанне, што сёння ўсё радзей пытаемся пра сэнс жыцця. Пра тое, адкуль мы прыйшлі і куды ідзем.
Праф. Станіслаў Грыгель: Так, становіцца папулярнай такая філасофія, якая не ідзе побач з мудрасцю, а ідзе з няведаннем. Лягчэй за ўсё займацца філасофіяй як гісторыяй ідэі ці паняццяў. Часамі філасофію лічаць аналізам мовы. Гэта дапамагае, але яшчэ не раўняецца мудрасці. Ёсць таксама аналіз сусвету – касмалогія. Так, маўчанне і велічнасць Сусвету дапамагаюць задаць пытанне: “Што я, гэты мыльны пузыр, увогуле тут раблю?”. Але гэта яшчэ не мудрасць. Антрапалогія, якую я выкладаю, зыходзіць з вопыту майго жыцця. Таму я павінен сам задаць пытанне: “Адкуль я прыходжу і куды іду? Каму удзячны?”. Таму адразу я павінен услухоўвацца ў голас прыгажосці чалавека – яго цела, думак і дзеянняў, а таксама ў голас сумлення. Яны абазначаюць людскую асобу.
Бенедыкт XVI звяртаў увагу, што чалавека сёння змяншаюць да біялогіі, фізікі, хіміі. Ставяць пад пытанне яго непаўторнасць. Ён пісаў, што чалавека трактуюць як “від злога пацука”. Сённяшні модны філосаф Пётр Сінгер кажа, што няма розніцы паміж чалавечым нованароджаным і жывёлінай. Гэта ўжо зусім іншая антрапалогія.
Думаю, так. Пытанне, як весці дыялог з гэтым светам, аб якім вы кажаце. Я не ўмею размаўляць з гэтымі людзьмі, таму што я жыву антрапалогіяй, якой я займаюся. А таму гэта не пункт гледжання, гэта я. Тым, якія змяншаюць чалавека, я магу толькі паказаць сябе і сваё жыццё. Больш нічога. Альбо хтосьці гэта бачыць, альбо не. Калі не, то я павінен цярпліва чакаць. Можа, чалавек убачыць. Не магу ад яго адыйсці, я павінен быць з ім. Калі ён мяне адкіне, то я стану пад дзвярыма яго дома.
Спрэчкі аб абортах, in vitro ці эўтаназіі з’яўляюцца спрэчкамі розных антрапалогій.
У размовах са студэнтамі я не стараюся іх схіляць да свайго погляду, але дакрануцца да іх жаданняў. Ва ўсіх нас ёсць штосьці ад Дона Жуана. Як матылькі, скачам з кветкі на кветку. Але вопыт кажа, што ні адна кветка не затрымае нас назаўсёды. Толькі жаданне не сканчаецца, не памірае. Усе мы жадаем аднаго, толькі інакш. Убачыць гэтае “інакш” у чалавеку – гэта мастацтва. Калі ў гэтым пункце я сустракаюся з чалавекам, то мы ўжо разам і мне лягчэй размаўляць аб годнасці, каханні ці in vitro.
Паспрабуем паразмаўляць аб in vitro.
Ці можна выпрадукаваць каханне? Не, гэта ўжо будзе не каханне, а прадмет, які можна прадаць ці купіць. Калі нельга прадукаваць кахання, то таксама немагчыма прадукаваць вынікаў гэтага кахання, г.зн. таго, што яно можа, але не павінна, прынесці толькі як дар. Уводжу ў антрапалогію два новыя паняцці. Культура – у разуменні практыкі чалавека на будучыню. Каханне, давер да іншага – гэта практыка культуры. Тое, што мы цяпер размаўляем, - гэта стварэнне культуры. Давяраем адзін аднаму, робім штосьці, што можа нарадзіцца ў нас, у святарах, у чытачах. Сёння людзі не практыкуюць культуру і не чакаюць будучага плёну. Не ўмеюць працаваць, бо не вераць будучыні. Хочуць мець адразу эфект. Замест культуры маем прадуктуру – усё з’яўляецца нашым творам, усё залежыць ад нас. Гэтыя людзі паверылі словам: “Будзеце, як богі”. Хто так думае, той будзе ствараць чалавека in vitro тады, калі будзе яго патрабаваць. Тое, што загінуць пры гэтым іншыя людзі альбо будуць замарожаныя, да яго ўжо не адносіцца. Найбольш пераканаўчы аргумент я знайшоў у паэзіі. Гётэ не быў веруючым, але геніяльным паэтам. А быць паэтам – гэта Божы дар, паэты бачаць далей, чым вучоныя. У “Фаусце” вучоны Вагнер, інспіраваны Мефістофелем, стварае ў прабірцы чалавека, мяшаючы ў ёй некалькі элементаў. Са шкла выходзіць малы чалавек, якога Гётэ называе „homunculus”. Вагнер кажа: “Тут ствараецца вялікая рэч”. А Мефістофель смяецца, што “гэты ідыёт не ведае, якая пачынаецца трагедыя”. Homunculus ведае, калі ў першай хвіліне свайго існавання быў трактаваны як прадмет, пагражае яму, што да смерці будзе трактаваны як прадмет.
А калі бацькі хочуць мець дзіця, то чаму не могуць папрасіць аб дапамозе ў вучоных?
Што гэта значыць, што бацькі хочуць мець дзіця? Калі ласка, задумайцеся над гэтым. Калі я хачу мець вядро, то я іду ў краму і купляю яго. Вядро знаходзіцца на адлегласці маіх рук. Спаўненне жадання, каб хтосьці падараваў мне кветкі, не залежыць ужо ад мяне. А жаданне атрымаць кветкі ўжо для мяне важнейшае, чым жаданне мець вядро. Дзіця – гэта не вядро. Яно большае, чым кветка. Яно – годнасць, якая не мае кошту. Дзіця нельга купіць. Купленае вядро я выкідаю на сметнік, калі яно перастае мне служыць. Homunculus будзе цэлае жыццё біцца за тое, каб яго не выкінулі на сметнік. Але аб гэтым кажуць толькі паэты і музыкі. Гэтага не разумеюць тыя, якія з элементаў біялогіі, фізікі ці хіміі ствараюць сабе бачанне чалавечай асобы. Я з перакананнем паўтараю гэта сваім суразмоўцам.
Пераклад Яны Ткачук, grodnensis.by